JINGHPAW WUNPAWNG SHA NI LANG AI RI, NHTU, LAKNAK NI

BUN-GAW HTAWT GASAT AI

Kachin ni a Majoi Shingra buga nna, shara mi hte shara mi de n-gaw htawt let dingda ga du hkra gasat maden hkrat wa ai maumwi labau hkai chye ai. Kaga amyu mashani nga ai kaw sa nga maden ai shaloi majan gasat ai lam byin chye ai. Lamu ga lu la jang dai hpe grai makawp maga nga ra ai, Kachin ni du hkrat wa ai shaloi n-gun rawng ai hte n yen n hprawng ai hkap gasat ai ni gaw Sam ni rai ma ai.

Dai zawm gasat ai shaloi Kachin ni gaw hpyen gasat yang lang na laknak ni galaw la chye wa ai hte a kajawng sha htim gasat shabra ai hpaji chye wa ai. Hpyen ni hpe gara gasat lai hte rai timung dang hkra gasat ai majaw Kachin luyaing ngu nna shamying ai.

KACHIN NI LANG AI HPYEN LAKNAK NI

Moi na ni lang ai gasat laknak ni gaw ri, nhtu, ndan ni re. Nhtu gaw la ni grau lang ra ai laknak rai nna ya aten hta mung naw lang nga ai. Nhtu nshan gaw letma shi matsat daram galu ai, jum ai nhku kaw nna yat sha pa mat wa ai, ndung de n masen ai. Nhtu gaw Miwa kaw na lu la ai rai timung Burma na Shan Mungsa ndup ni chye dup ma ai. Nhtu grau kaja ai gaw kahtawng du wa a nhtu re.

Kachin ri gaw hpa mawn shatsawm ai lam n lawm ai. Hpri wa masen tu nna pe kru daram galau ai. Ndan gawm chye gap ai wa lang jang grau hkrit tsang ra ai. Ndan htingkan gaw pe masum kaw nna pe manga du hkra galu ai. Ndan pala ni hpe gaw kawa hte galaw la ai, nchyan grau ja na matu wan loi mi nat shaja kau ai. Kachin nkau mi gaw ai gung chya tawn ai ndan pala lang chye ai. Miwa ni hte hkrum ai kaw nna Kachin nkau mi gaw sanat lu nna gara hku gap na sharin la ma ai. Shanhte sanat amyu shagu lang ai hta na zahkun hpe grau law lang ma ai. Dai gaw shabyi hta shading tawn nna wan mawt hpe wan tsi kap ai kaw nat jang kapaw wa ai hku re. Duzan chyawp nna gap ai baw hte nhpai lung jahtim dat jang wan pru nna hkru kapaw wa ai hku re. Kachin la ni gaw shi a sanat hta grau jahpu shareng ai kaga nau n lu chye ai, Dinghku shagu yawm dik sanat langai shing n rai pistol lu ai hte dai laknak gaw sali wunli hku kyem da ai rai nna, hkungran num wa ai shaloi sharung kumhpa ai zawn re ai hku, shing n rai kawa a htawng da ai dashi hku lu la ai.

Kachin ni gaw sanat gap na wan tsi chye galaw la ai. Hkyau (sulphur) hpe Miwa hte Sam ni kaw na lu la loi ai hte, hkyau (Saltpeter) hpe gaw dusat lawng dun hkan, nta dingsa npu hkan na ga hpe jen la nhtawm shadu jahkyet Jang dai hkyau ngam nga ai. Kayau na wan numga mung aloi sha chye galaw la ai. Machyu galaw na chyu gaw bum hkan rawng chye ai. Sanat hte ram ai chyu gyin la na matu chyu-hpe hpri pa hkayawm la ai hta shabyaw la nna ram ai hku hta shalai dat nna nga hkyi jahku hta jahkrat bang dat ai. Dai chyu kaba ra jang nhtu hte daw nna sumdu hte adup tarin la ai.

KACHIN GASAT NINGHKRING HTE HPYENLA NI

Kachin ni kahtawng langai mi hpe sa gasat ai gaw masha sa sat na hte lu la ai hpu reng rai yawng hte dusat yam nga ni magawn la na matu n re ai. Kachin ni gaw kahtawng na nta langai lahkawng hpe wan nat dat nna, mare masha ni hkrit kajawng myi mang mat ai aten hta shanhte lu la ra ai rai ni hpe la nna alawan hprawng mat chye ai. Shanhte hpe dai kahtawng masha ni hkan, shachyut jang lam gyeng ai hkan e masawn ni jun da chye ai. Bum-kahtawng makau hkan na shara hta hkrat bang na nhkun ni hpe magap tawn nhtawm n mu lu na hku masawn ni hkam tawn ai majaw shanhte a bum kahtawng de hpyen ni nau n hkan gasat gwi ma ai. Ndai gasat ai ladat hpe mungkan majan II aten hta Hukawng ga hte Myitkyina kaw nna dingdung de shang sa wa ai Japan hpyenla ni hpe hkap gasat kau ai lai langai mi re ai. Kachin ni a gasat gwi ai nden ja myit hpe chye ai layang ga nga ai amyu ni hkrit ma ai. Burmese hkawhkam ni hpyenla lahkawn la chye ma ai. Kaja sha nga yang Kachin masha law law gaw Burmese general hpyen bu kaba Bandu la gaw Shwebo ga na re. 1824 ning , hta British ni hpe hkap gasat ai wa gaw Kachin re ai. Bandu la ngu ai gaw Kachin mying she re, Burmese mying n re. Chinese hte Shan du ni gaw shanhte hte rau nga ai Kachin ni hpe hpyenla a lahkawn nga ma ai. 1940 ning jan nkici Chefeng hte Mangmau du ni gaw Kachin hpyenla lahkawn nna du ni hkanse lahkawn n jaw ra ai , hkyamsa lu ma ai, gasat ra jang sa gasat ma ai.

British ni sa up ai aten hta military police hte hpyen army hta hpyenla shatai ma ai. Mungkan majan I aten hta hpyenla grai lahkawn la ai hte grai tsan ai Kutel Amara mung de Turks ni hpe sa gasat ai, Kachin hpyenla ni hpe ndai mungdan kaw kaji kajaw kasu kabrawng ai lam ni hpe shazim kau na matu mung sa dat ma ai. Shanhte gaw India mungdan na gumhkawng dik ai Gurhka Dap ni hte maren amu gun hpai lu nna gumhkawng lai wa masai.

MUNGKAN MAJAN II NA KACHIN LEVY NI

Nambat 2 lang na mungkan majan kaba hta Japan ni shang kabye tawt lai wa ai aten hta, nga nga chyalu hpyen dap hta jan nna hpyenla hkying mun shadang na ra jat wa ai majaw. hkumhkrang ja nna asak aprat naw ram ai Kachin ni yawng 'Kachin Levies' de jahpan sa bang nna hpyen shang na maut ndau shaga dat ai. .Levy hpyenla dai ni hpe Kuthkai kaw e laknak n lawm ai hpyen hpaji sharin jaw sai. Shanhte a laknak ni hpe lai wa sai shaning ram ram na sai kaw nna, asuya du langai e zing kau la ai majaw laknak n lu mat ai rai malu ai. Levy hpyenla dai ni mung rifle sanat hpai na matu grai shakut nna hpyen hpaji sharin la ma ai. Rifle sanat chyawm gaw n du wa ai. Raitimung, Japan hpyen gaw du rau sai. Levy hpyendu wa hprawng mat ai majaw hpyenla dai ni mung shan hte a bum ga mare de bai bra nhtang mat ra ma ai.

Myitkyina a dingdung hte dingda maga de Kachin ni gaw Japan hpyen hpe n lai lu na matu dang lu ai made hkap shingdang ma ai. Ram ram awngdang ai hku re. Jambu Hkundan ga e hpyen ni gaw nam maling e shanhte hpe kaning rai nna mung gasat shingdang lu ai hpyen ni hpe katut manu ai. Kachin ni gaw shanhte a machyu pala ma mat ai ten du hkra hkap gasat nna she htingnut ma ai. Shanhte hpe machyu pala law law hpe rim la zingri, law law hpe sat kau nna Kachin kahtawng ni hpe nat kau ya sai.

Dingdung maga grau tsan ai de gaw Levy hpyen hpung hpaw nna grau chye woi awn ai du ni woi awn sai. Jahtum e Kachin ni hpe sanat chyu pala hpyen hking hkum hkra jaw lu sai hte shanhte a laksan re ai nam mali hkan e gasat ai hpaji hpe jai lang lu sai. Dai akyu gaw shanhte Japan hpyen ni hpe dumbri dumbra mat shangun, gasat dang kau nna Burma dingdung daw na shachyut shapraw lu sai. Dai Kachin hpyenla ni gaw nden ja myit grai madun ai hte tinang hkum asak n lahpawt ai ap nawng ai hku gasat ai, marai hkum dek mung nden marai kaba lu shapraw dan ma ai. Hpyenla langai mi sha hpyen ni a petrol kaba mi tup hpe shi hkrai hkap shadang tawn nna hpang e shi hpe karum na ni du ai.

Ndai aten du hkra Kachin levies ni hte rau hpyen gasat ai, woiawn ai, shanhte hte kanawn mazum nna amu galaw lai wa ai ni gaw shanhte a chye gasat ai atsam, hpyen ni gap ai chyu pala kata e kade n hkrit n ya gasat shaja chye ai lam ni hpe tsun shakawn n ma ai hku re. CBI (China, Burma, India) theater of military operation hta lawm ai American servicemen hpung masha ni gaw Kachin hpyen manang ni hpe chyeju dum n ma rai nga ai.

The Kachins of Burma, ChapterXIII, pages. 134-138, by GustafA. Sword and Ruth M. Armstrong

Source; Pyilan Lunghtawn Sept, 2004