Anhte Chyurum ai Jinghpaw Wunpawng myusha ni wa: Kala mung, Miwa (Hkye) mung hte Myen (Man) mung ni hta tinang a lamu ga hta tinang nga rai nna, nga pra nga ai hte maren Chyurum ai Jinghpaw (Singpho) myusha ni gaw Kala mung a Assam Mungdaw hte Arunachal Pradesh Mungdaw hta Tarung Hkawng, Namhpuk Hkawng (Assam) Tenang Hkawng hte Diyun Hkawng (Arunachal) nga nna, lamu ga shara garan let nga pra nga ma ai.
shaning tsa lam kahtap mat wa ai hte maren, Kala myusha ni a htung lai, ga mung ram ram wa kayau mat wa nga sai; rai timung shaga ai ga mahku n’sen ni gaw Kanu Jinghpaw mungdan, Putau, Machyangbaw ginra na “Duleng ga,” “Malihkrang Walawng grupyin ni hta shaga lang nga ai ga mahku n’sen,” hte “Hugawng ga mahku n’sen” ni hte raw hkrak rai nga ai law.
Dai ni ahkyak madung gaw, Kala mung nga Chyurum Singpho myusha ni hta Jinghpaw (Singpho) laika nga nna hkrak rai n lu jai lang shi nga ma ai. Raitim, ya dai ni Arunachal shara ram ram hkan gaw Singpho Development Society hku nna woi ningshawn shaw let Singpho lik hpe ram ram wa jai lang nga masai hpe mu lu nga ai. Sha n-ga, Assam mungdaw shara nkau ni hkan mung Singpho lik (Ola Hanson gin shalat da ai laika kanu) hpe sharin achyin lang hpang nga masai.
Anhte Chyurum Jinghpaw myusha ni yawng, nga ai mungdan n bung tim, asak sai lam snr shaga lang ai laika,htunghking langai sha rai nga ga ai rai yang gaw, jasam masha ni kade law ai a lapran e nga tim n mat na re. Ya na zawn, Kala mung nga Chyurum Jinghpaw (Singpho) myusha ni wa; “endangered languages or tribe” (mat magang nga sai Jinghpaw (Singpho) myusha ni, shanhte a shaga lang ai ‘ga’ hte htung lailen ni nga” nna masat
hkrum nga sai hpe Dr.Stephen Morey a laika buk hta mu lu ai lam gaw n teng, n grin wa na re. Hpa majaw nga yang, amyu langai mat wa nga ai ngu masat hkrum ai lam gaw “Ndai myusha ni a shaga lang ai ga, hte htunghking lailen” hpe tat kau mat wa ai majaw rai nga ai.
Ya dai ni gaw; “mat magang nga ai myusha (Singpho) snr ga htunghking lailen” nga nna masat hkrum nga ai hta grau hkrit tsang ra ai (Most endangered languages) lam gaw; “N law la ai Kala mung nga Chyurum Jinghpaw (Singpho) myu ni hpe brang ayai kau shangun hkyen ai sumprat kaba langai mi pru nga sai re.” Ndai lam gaw Australian mungchying sha Dr. Stephen Morey hku nna, Jinghpaw (Singpho) laika langai bai gin shalat shapraw magang ya nga sai lam rai nga ai. Ndai shi ka da ai Jinghpaw (Singpho) laika hpe 2009, Feb. 22 ya (Shapawng Yawng Manau Poi kaba ngut ai hpang) hta Katetawng Mare, Tinsukia Dist., Assam hta masat shagrin la nna gaw Government jawng hta third language (nambat 3 laika) hku nna sharin hpang wa na hpe chye lu ai.
Kala mung nga myusha ni hta kaga, Maru, Lashi, Zaiwa, Nung, Rawang nga nna n nga ai, Jinghpaw (Singpho) san san hte Lisu myu hpan sha nga ai re, anhte hpa majaw “ga langai, laika langai sha n mai byin na rai ta?
Amyusha langai kata hta laika hpan law law lang ra wa na i?
Laika n bung jang anhte myus
ha ni kaning rai byin wa na rai ta?
Dr. Stephen Morey gaw Endangered Languages Documentation Program hta shi hku nna gaw: A Comprehensive Documentation of the Tarung andSingpho Languages nga nna, hpunau ni a kata hta du shang nga ai shaning mu na wa sai. Shi a project gaw “mat magang wa nga sai Singpho myusha ni hpe npawt ndung hkridun tam la n mu mat wa hkra byin shangun kau lu ai” project rai nga ai. Hpa majaw nga yang shi a Thesis/research (sawk tam) laika buk hta mung Anhte Jinghpaw (Singpho) myusha ni hpe Sam amyu hpan a lakung langai hku nna bang da ai hpe mu lu ai. Dai majaw “aga, laika n bung mat ai hpang gaw” shi ka da ai labau Sam amyu a lakung langai sha re nga ai lam gaw teng mat wa na rai nga ai.
Shi a project gaw, Miwa (Hkye) mung, Myen (Man) mung hte Kala mung hta nga ai Chyurum Jinghpaw (Singpho) myusha ni yawng hpe ‘Chyu’ n rum ai, jasam amyu kaga ga she shatai kau hkyen ai lam she rai nga ai.
Shapawng Yawng Manau Poi kaba hpe lai wa sai 1985 ning kaw nna ya dai ni du hkra Chyurum hpunau ni yawng myit hkrum let manau dum lu nga ai re.
Lama na, ‘ga, laika’ n bung mat, laika kaga ga lang mat wa ai rai yang gara hkawng (shara) aga laika hpe madung shatai nna manau dum na?
Shada da gara hku matut mahkai wa na?
Sai langai sha rai ga ai ngu na, hpa ningja (identity) hpe madun na?
Chyurum hpunau (Miwa, Myen) na ni rau gara hku matut mahkai wa sana?
N shai wa na i?
Shaning tsa lam bai kahtap wa jang anhte Singpho myusha ni kaning rai mat sana?
Tsawra ai Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha ni e… myit yu yang sin machyi la n’ngai law, yawng ndai Dr. Stephen Morey a project (bungli masing) gaw anhte Chyurum hpunau ni yawng (Myen, Miwa, Kala mung) nga nna mungdan shai ai hte amyu shai kau shangun ai lamang snr Kala mung Hpunau (Singpho) amyusha ni a kata hta aga, laika jashai kau nna, kaga (Sam) amyu ni a kata hta bang kau hkyen ai lamang rai nga ai hpe mu mada ai. Dai majaw, tsawra ai myusha ni yawng ndai Dr. Stephen Morey a project tang madun ai lam hpe myit yu nna shi hpe adik tawk (English) hku nna, amyusha yawng a malai matut mahkai, hkrum jahta, shading sharai la ga ngu nna saw lajin dat n’ngai law.
Dr. Stephen Morey
0 comments:
Post a Comment