Slideshow Image 2

Singpho hte Shapawng Yawng Manau

Jinghpaw nga jang, manau shadung nga ai. Manau nau ai. Manau shadung nga yang, Jinghpaw nga ai. Kala India mungdan kaw mung Singpho ngu ai Jinghpaw ni mungdaw lahkawng kaw shanu nga ma ai. Dai mungdaw yan hpe gaw, Assam mungdaw hte Arunachal Pradesh mungdaw ngu ma ai. Singpho ni kaw mung manau Shadung kaba jun tawn ma ai. Shaning shagu shataman lahkawng, ninghtoi 13, 14, 15 hta “Shapawng Yawng Manau” ngu nna, mungdaw lahkawng kaw na Singpho ni manau chyawm nau nga ma ai.

Ndai manau ten hta gaw shanhte Singpho ni yawng ahkum ara shanglaw nhtawm, shada da bai hkrum zup let, myit ninggun shabawn gahkyin la hkat ai ninghtoi wunli kaja, mali kaja ai ningja ninghtoi kaba ni rai nga malu ai. Kala mungdan hta Singpho nkau achyen (Laga amyu hte mayaw htinggaw de ai ni, laga amyu kaba lapran hkan magam bungli hta hkan nna tsat hkawm mat ai ni ) gaw Jinghpaw ga n lu tsun shaga mat ma ai. Shanhte hpe yu yang, grai tsun shaga mayu ai ningsam pru ai. Raitim, ninggup hta tutdang yak nga malu ai hpe, maram lu ai. Jinghpaw htinggaw mying gaw hkrum, ga gaw n hkrum, rai nga tim mung , htunghking manau poi hta rai jang, yawng yawng gaw “ ngai Singpho rai nngai, ngai mung lawm nngai”, ngu ai zawn zawn myit hkrum gahkyin gumdin nga ma ai. Makam masham hpung n bung tim, manau hta kabu gara shanglawm shajang ai hkrai, rai nga ma ai. Singpho ni India ginra kaw nga ai buga shara ni gaw lawu na hte maren rai nga ai. Assam mungdaw hta gaw:- (1) Namhpuk Hkawng, (2) Tarung Hkawng ni rai nhtawm, Arunachal Pradesh mungdaw hta gaw:- (1) Teng Hkawng, (2) Tayun Hkawng ni rai nga ma ai. Assam- Namhpuk Hkawng (Tinsukia Dist, Magrita sub. Div) hta lawm ai buga ginra ni gaw Puwaihku Ga, Namdang Ga, Dabong Ga, Nhtong Ga, Kate Tawng Ga, Kawatu Ga, Pang Na Ga, Nhtem Ga, Munggawng Na Ga, Dabu Ga, Hkayan Ga, Long Ga, Pisa Ga, Pabung kawng Ga, Kumchyai kawng Ga, Pangsun Ga, Hasak Ga, Hkarang kawng Ga, Ninggam Ga, Kohta Ga, Ulup Ga……ni rai nga ma ai.

Bai nna, Assam- Tarung Hkawng (Jorhat Dist.) hta gaw Pothar Gaom, Tipaniya, Pahu, Kotiya, Obhong, Rengmai, Balipothar, Ahumani, Tengaw buga ginra ni rai nga ma ai. Ndai Tarung Hkawng hta nga ai Tarung Singpho ni tsun shaga ai ga manawng hpan mi, rai nga ai. Gashadawn, “Datbung dem sana, mani sum rai yu u”, ngu ai hpe shanhte Tarung Singpho ni gaw, “Photo dawk na, ninggup hpyi malu yu u” ngu nga ma ai zawn, Lahta maga de na Singpho ni gaw “kara zen ga” ngu yang “Kara katawng ga” ngu nga ma ai. Jinghpaw ga raitim, ginra hta hkan nna loili manawng nsen shai hkat nga ai. Raitim, grai nkaw-nja hkap pang chye ma ai. Myu tsaw myit n rawng ai Singpho n nga nga ai.

Arunachal Pradesh- Teng Hkawng (Lohit Dist., Lahtaw Area) hta lawm ai ginra buga ni gaw, Nchyaw Ga, Tingwa Ga, Nsa Ga, Nhpum Ga, Man-gau Ga, Lahtaw Ga hte circle Ning-ru Area hta lawm ai buga ginra ni gaw Paiyawn Ga, Nden Ga, Mandang Ga ni rai nga ma ai. Tayun Hkawng (changlang Dist.-Pisa area, Miao sub.-Div. ) hta lawm ai buga ginra ni gaw Miao Ga, Namhpai Ga, Ningrang Ga, Pisa Ga, Lawang Ga, Hprup Ga, Shakau Ga, Hkamuk Ga ni hte changlang Dist. –Tayun Sub.-Div. hta lawm ai buga ginra ni gaw Madoi Ga, Nnau Ga, (2007 ning February 13, 14, 15, ni hta 23 lang shapawng yawng manau nau hpawng galaw ai shara), Shingbwi Ga, Tingba Ga, Nring Ga, Kum Tsai Ga hte changlang Dist.-Bor Dumsa circle hta gaw Pasi Ga, Ndawng Ga, Jagun Ga, Wagun Na -1, 2, 3, 4, Soi Ga, Kating Na Ga, Wahkyet Na Ga, Kammai Ga ni, rai nga ma ai.

India na Assam mungdaw hte Arunachal Pradesh mungdaw ni gaw Myen mungdan – Kachin mungdaw na Hugawng Palayawng hte Patkai Bum shingyan sha din nhtawm, matut manoi dinggren nga ai ni rai ai. “Kachin mungdaw” mung Miwa mungdan na Jinghpawsu ni nga ai “Yunnan mungdaw” hte bai lamuga jarit matut manoi dun kayep nga hkat ai. N bung ai mungdan masum dinggren nga hkat ai kata kaw, Jinghpaw ni gaw mungdan laga ga rai mat ai majaw, mungdan lamuga jarit ni gaw Jinghpaw ni hpe shada da madin din da nga tim, “htunghking hte laili laika” hta gaw madin jarit n nga nga ai. Madin jarit nnga ai “Htunghking hte laili laika” ginlam hta gaw htunghking hte laili laika hpe chyawm sharawt na matu pru pru, shang shang, htinglu htinglai ginshoi gahkin gumdin magyep kap hkat mai nga ai. Lamu pinra Laika (Website) lamu ndigram sumdun (internet) zawn re ni hkan na hku mung, madin jarit n nga nga ai. Tsun mayu ai gaw lamu pinra dum nta hta Singpho, Kachin, Jinghposu ni yawng dinghku langai hku mai nga, mai myit mang, mai ginlawm, mai masing jahkrat lu nga ai. Dai hta, kadai wa me, madin jarit hte lu pat na rai?

Moi gaw Jinghpaw ni lamuga sumla hpe ninggup hku tsun masat matsing la nga ma ai. Ga shadawn, Hugawng Pa kaw nna India Assam-Arunachal Pradesh de pra shang mat wa ai Jinghpaw gumlau mungdan (Ndup Nsa Mung ) hpe tsun hkrat wa ai hta gaw:- “Dara Hka hkan nna hkroi, Nanoi kawng e dang, Dahkan Hka hkan nna kre, Brang Brang Hka e hprawt, Brang Brang Hka hkan nna shut, Danai Hka e hprawt, Dai kaw nna Panlawng Na baw e dang, Wahte Hka de hprawt, Wahte Hka hkan nna hkroi, Danai Hka de brawn, Danai Hka de brung, Kikoi Bum de kap, Ndai shara kaw nna Palawng lam bum Pungting e ram, kanghkawdagung dang, kailang Bum e kap, Gyedu Hka deshut, Hkap jan e brawn, Sinlap Hka de kap, dai kaw nna Dumbrikawng de dang, Sakrai Hka de hprawt, krimna Pawt e rap, Nhpye Hka hpyen Bai, lungga e hprawt, Hka hkan nna hkroi, Dara zup e brawn, Ndai shara hta gumlau mungdan rai sai, ngu nna tsun hkai hkrat nga ma ai. Ndai kaw lawm ai bum mying, hka mying ni gaw daini du hkra sak hkrung nga nga ai.

Assam-Arunachal Pradesh hte matut manoi nga taw ai Hugawng Pa hta, moi na Jinghpaw mungdu gaiwang shagu kata hta rawng lai, nga lai mat ai, rawng taw nga ai kahtawng buga mying ni gaw :-“Nlep Ga, Shatum Ga, Njet Ga, Sana Ga, Nawnghkawm Ga, Madang Tu Ga, Kawbu Ga, lajau Ga, Luhkang Ga, Galung Ga, Kabu Ga, Pasi N-gang Ga, Hpa Bum Ga, Kadung Ga, Kaidau Ga, Chyahkyi lang Ga, Warawng Ga, Lashen Ga, Danaihku Ga, Lamai Tawng Ga, Nga kahtawng, Nlam kahtawng, Lapra kahtawng, Naiding Ga, Nsau kawng Ga, Hkalam yang Ga, Hkabawng, Kahtawng, Gangu Ga, Hkamauhku, Tsaudam Ga, Nban Bum Ga, Nbawn Ga, Kumsau Ga, Hpang kahtawng, Gat Nyeng Ga, Nhkang hkataw Ga, N-gaw Ga, Nawng Na Ga, Nawhkum Ga, Dinghkang Ga, Hkakawp Ga, Npawp Ga, Dumhku Ga, Npawp Hkum Hkaran Ga, Nhtem Ga, Nba Ga, Lat Ga, Ngalang Ga, Shamyen Ga, Ndau Ga, Kumsau Ga, Lashu Ga, Nding Ga, Nbrai Ga, Sengtawng Ga, Nden Ga, Hka Kahtawng, lamung Ga, Sharoi Ga, Ning-ran Ga, Wulung Ga, Tawanghku Ga, Kaw Tawng Ga, Hkawn Ga, Jahpung Ga, Jauli Ga, Dumbang Ga, Nba chyinghkrang Ga, Jama Ga, Nhkang kayang Ga, Gum Ga, Chyau Hkai zup, Nnaw Ga, lanem Ga, Nsa Du Ga, Hprup Ga, Ladoi Ga, N-yam Ga, Ndup Sa Ga, Nmawt Ga, Dingba Ga, Lahkrang Ga, Palawng Ga, Ladung Ga, Nchyaw yaw Hpung Ga, Nhpraw Ga, Nding shakau Ga, Ndawng Ga, Sumbwi Ga, Wurang Ga, Kadup Ga, Ting yeng Ga, Chyanam Ga, Hkahtu Ga, Janghtang Ga, Dinghpng Ga, Shinglung Ga, La Awn Ga, Gawnan Ga, Janmai Ga,N-gu Hkun Ga, Lamawng Ga, Dinghkrai Ga, Daring Ga, Panep Ga, Dahkam Ga, Tung Yang Ga, Nbyen Ga, Salawng Ga, Sharaw Ga, Dabawng Ga, Daihpa Ga, Nbrawng Kangdau Ga, Dalu Ga, Lahktyen Ga, Namtawng Ga, Dawngkai Ga, N-gam sumhpawng Ga, Nawhku Ga, Munghkawm Ga, Wuya Ga, Sumban Ga, Htangbra Ga, Gawlu Ga, Sama Ga, Shakau Ga, Nhku Ga, Jat Ga, Samat Ga, Kumneng Ga, N-ga Ga, Nri-tu Ga (Danai Ga)….” ni rai nga ma ai. Ndai lahta na Kahtawng mare buga ni gaw Jinghpaw ni Hugawng ginra pa hta nga shanu lai mat wa ai, nga taw ai shara ginra mying ni, rai nga ai. Ndai mying ni hta 1965 ning hpang hkan bai Shinggyin gawde da ai kahtawng mare mying ni n lawm ai.

Assam –Arunachal Pradesh, Hugawng pa-Putau pa (malihku) lahta de matut manoi nga mat wa ai Miwa mungdan na shara ni :- Yunnan, Tibet, Qinghai, Sichon, Shanxi, Shaanxi, Kansu mungdaw buga ginra ni hkan mung Jinghpaw ga hkum hte shamying ai mare buga mying ni, bum mying ni, hkashi hkanu mying ni nga nga ai ginlam hpe, dai shara ni hkan dasang hkawm du sagawn ai hpe galaw mat wa ai Saphkung mungdaw Pati dinggrin rapdo duwa Manam Tawng (Htoi Man) mung 2006 ning April shata, ninghtoi (25,26) hta Miwa mungdan Ruili mare “Lungri Pinkwan” shara kaw galaw mat wa ai “ 1- lang –Jinghpaw Wunpawng Ginru Ginsa Dup Ginrat Zuphpawng” hta madi madun, sanglang tsun mat wa ai. Jinghpaw ni, Sam ni gaw shanhte nga mat wa ai shara mying ni, bum mying ni, hka mying ni hpe tinang bai du pra ai shara ningnan hkan kahtap shamying mying rai nga ma ai hpe mung, mu lu nga ai. Hugawng pa na lamuga buga mying ni hte Assam-Arunachal Pradesh hkan na Jinghpaw hku shamying ai mying ni gaw n shai hkat nga ai. Dai hte maren, ga shadawn, Mali-Nmai shara na “Sha-yi” hte “Nu-yi” mying ni mung, Mali majoi (Putao lahta bum shingdu, Khakarbu Bum shingdu de (Miwa mungdan kata de) bai lwi hkrat wa ai hka yan hpe mung “Nu-yi Hka” hte “Sha-yi Hka”ngu, amying shingteng nga nga ai. Singpho gamung hpe dup ginrat nga ai re majaw, India mungdan e nga shanu ai Singpho htinggaw mying ni hpe mung tsun dan mayu n ngai.

Singpho ni na htinggaw mying ni gaw:- “Pasi ni, Pisa ni, Npyen ni, Hkahku ni, Wa Ndu ni, Manmo ni, Mahkum ni, Manjang ni, Saza ni, Maio ni, Siong ni, Nnem ni, Dumsa ni, Jahkyet ni (Sikhet ni) lahkreng ni, Nsai ni, Tayang ni, Mako ni, Lajum ni, Kaja ni, Jagun ni, Labram ni, Nden ni, Urang ni, Lagen ni, Lashu ni, Kaju ni, Ngalang ni, Kumshen ni, Jum ni, Kamu ni, Woisu ni, Manhtat ni, Tung-yang ni, Kumgyi ni, Nhkung ni, Ningkawp ni, Npawp ni, Shapau ni, Machye ni, Hkadung ni, Wahkyet ni, Hkalen ni, Manje ni, Shapawn ni, Ndin ni, Tingwa ni, Ang ni, Kumba ni, Amun ni, Nlung ni, Mali ni, Dabaw ni, Kyang ni, Nding ni, Shareng Hkyet ni, Nbawn ni, Nnau ni, Kumgu ni, Hprup ni, Lagai ni, Shan Hkyet ni, Marip ni, Nhpum ni, Lazum ni, Ning-ru ni, Manau ni, Tangai ni, Maw ni, Lagum ni, Nawng-gru ni, Ningda ni, Gudung ni, Ulup ni, Ningkhee ni, Samon ni, Dumai ni, Fung Inn ni (Hpung-ing ni), Wahkum ni, Nhtem ni, Ngasu ni, Sikhang ni, Nangbu ni, Nhtu ni, Ning-ri ni, Nhpeng ni, Shingdu ni, Dili ni, Kherem ni, Moko ni, Morang ni, Lahtaw ni, Manam ni, Nchyaw ni, Nsa ni, Munglang ni, Nbawng ni, Madoi ni, Punghkum ni, Singnien ni, Saiko ni, Ahring ni, Hokap ni, Kumjoi ni, Myijawng ni, Sabaw ni, Dabawn ni, Lamawng ni, Kayang ni, Hkanam ni, Lagang ni, Chyanam ni, Wong ni,….” rai nga ma ai.

India hta “Shapawng Yawng Manau Poi” hpe gaw shaning shagu February shata (14) hta galaw nhtawm, dai ninghtoi hpe Arunachal Pradesh kaw gaw mungdaw daru magam bungli gawk hkringpat ninghtoi (Gazetted holiday) hku masat tawn ma ai. Ndai shapawng yawng Manau Poi hpe gaw India hta, shawng ningnan lang hpe 1985 ning kaw, Arunachal-Changlang Dist.-Tayun Hkawng –Miao na “ Singpho Yauth Organization” ngu ai “Singhpo Ramma Hpung” ni woi galaw wa ai, rai nga ma ai. 1985 ning hta na “Singpho Youth Organization” ramma ningbaw gaw Slg. Pasi Jau lai (B.A.LL.B, Advocate) wa rai nga ai. Ndai shapawng yawng manau poi byin wa na matu, rupawt kaba hku nna woi zinlum, woi sharin, Jinghpaw laika woi sharin, htunghking mingli woi sharin, woi jahpra sanglang ai wa gaw “Sara kaba Lazum Brang” rai nga ai. Singpho ni Sr.kb. lazum Brang hpe grai chyeju dum ma ai. Singpho ni Sr.Kb lazum Brang hpe chyeju dum ai hku nna, lamuga htingra jaw, dum nta hpe chyawm galaw ya, Singpho shayi sha langai hpe hkap jaw hkra rai sai. Sr.Kb. Lazum Brang hpe hkap ap jaw ai num kasha gaw “Tenghkawng Nhpum Ga” na grai tsawm ai “Ndup kasha” rai nga ai. Raitim, hpang jahtum de, Sr.Kb. Lazum Brang gaw Hupin –Namawn buga de bai wa mat sai. Shi gaw ga myu hpan (10) jan chye da ai wa re. “Shapawng Yawng Mnau Poi” shangai shaprat dat ai hta, Singpho Buddha jau hpungkyi Rev. Narinda Bhikkhu Wannasna (Punghkum kasha, Dibong jawng dung jau hpungkyi) mung lawm nga ai. Singpho htunghking Laili laika, Singpho rawtjat galu kaba ginlam shagu hta Saiko Jau”(Maio jawng dung hpungkyi) mung lawm nga ai. New Delhi na “ All India Radio, (AIR)” hta Sinhalee amyu ga (Srilanka) hku nsen shapoi galaw nga ai Singpho hpungkyi Rev. Panasra Singpho (Urang Jau –Chyang Maja kasha) wa mung ningbaw kaba Maran Brang Seng, New Delhi kaw du nga ten 1990-91 ning hta “ Shanglawt hpyenla” galaw mayu ai nga nna hpyi tsun pru wa sai. Ndai Urang jau Panasra Singpho wa mahtang ga hpan myu 20 hkawt lu tsun shaga ai wa re. 1985 ning hta shapawng yawng manau Poi hpe Miao kaw galaw hpang wa nhtawm, 1999 ning hta gaw Arunachal Pradesh Mungdaw Bor Dumsa Ga kaw bai galaw ai. 1985 ning kaw nna shaning shagu Sapawng Yawng manau Poi hpe matut manoi galaw mat ma ai. 2000 AD hta gaw, Shapawng Yawng Manau Poi hpe Assam- Tinsukia Dist. – Margherita kaw bai galaw ai. Dai ning 2007 February 13, 14, 15 hta gaw Arunachal Pradesh (Changlang Dist. – Tayun Sub. Drv., Tayun Hkawng ) na “Nnau Ga (Innao Ga)” hta hkik hkam ai byilat-ga nlung manau shadung shadaw kaba the India kaw, shawng ningnan lang hku, wuwu didi, hkum hkum rara, makyit sumdun ngang ngang kang kang shoi-gumbat let, awngdang ai hte galaw la lu masai.

Shapawng Yawng manau Poi kaba hte rau, shaning shagu “Sha Pawng Yawng India Souvenir” Laikabuk magazine mung shpraw nga ma ai. 2008 ning February .(14) ya, (24 th lang) na “Singpho Shapawng Yawng Manau” hpe gaw Tarung Hkawng (Assam-Jarhat Dist.) de, myit hkrum sha-ang da ma ai. 25 th lang (2009 February. (14)) na “ shapawng yawng Manau hpawng hpe gaw “25 ning Jubilee Shapawng Yawng Manau Hpawng kaba” laksan hku nna, Bor Dumsa Mare (Arunachal-pradesh) kaw galaw na myithkrum dawdan da ma ai. 23th lang, India-Singhpo Shapawng Yawng Manau shadung shadaw ningpawt ninghpang lagaw ni hpe lamu ga kata de pe (9) jun bang da ai zawn, Singpho ni na shawang salum masin ni mung htunghking hte laili laika ni hta sung jun ngang kang nga ma ai.

Jinghpaw Minister C.C. Singpho Manau wang Ningnan hpe hpaw

dat nga yang.(23 lang, Shapawng Yawng Manau, 2007,Feb.)

Manau nau hpang wa nga yang

Shapawng Yawng Manau nau nga yang

Shapawng Yawng Manau nau nga yang

23 lang, Shapawng Yawng Manau Hpawng hta shang lawm ai Shara shagu de na chyaawm-tari ninghkring kaba ni

Du sa ai manam ni hpe ndai zawn htunghking shat magun lit hte hkap tau la ma ai. (23, Shapawng Yawng Manau)

K.I.O datkasa hpe mung ndai zawn htunghking Shat magunlit hte hkap tau la

Shapawng Yawng Manau Poi. (1995)

Langai langai na Shapawng Yawng Manau Poi Committe malawm ni. (1985)

British Daru-magam prat hta, Jinghpaw ni hpe woi galaw ya ai Manau Poi

Dayun Hka kau, Pisa Ga Bum ni hte Jinghpaw ga ginra, India.

Maran Brang Di. (M.A Hist., Dehli University)

0 comments:

Post a Comment