MANGSHI JINGHPAW MUNGKAN MANAU HTE LABAU

1. Mungkan Manau ngu ai lachyum:- Manau ngu ai gaw, moi prat hta, Marip Duwa dum ai manau, Nhkum Duwa dum ai manau, Maran Duwa dum ai manau nga nna, Jinghpaw du magam ni a manau hku she byin hpang wa sai. Dai gaw Manau Poi a madu ni rai nga ai. Manau poi hta, Jaiwa wa gaw ahkyak dik ai hpaji ninghkrin wa rai nga ai. Shi gaw manau madu n rai, magam gun hku rai nga ai. Moi prat hta manau langai dum yang, mayu dama kahpu kanau, makyin jinghku, rau dung rau nga yawng sa du zup nang ai majaw, poi zawn byin wa ai lam re. Moi prat hta manau dum ai lam a yaw shada ai lam gaw, sutgan lu su nna dum yang, Sut Manau; du salang si nna dum yang, Ju Manau; kashu kasha n lu nna dum yang, Shakawng Manau; majan rawt na rai yang, Larawt Dinghtan Manau; majan dang nna wa jang, Padang Manau; dum nta kahtawng buga htingbren pru na rai yang, Kumran Manau; ga li ga law hkat ai hpe bai htingram yang, Htingram Manau; mare nnan, dum nta nnan dingshawn shang yang, Hpundu Dit Manau nga nna shamying let dum lai wa sai re.

Ya prat hta, marai langai hkrai sha lit la manau galaw na n loi sai sha n-ga, prat masa galai shai wa ai hta hkan nna ninggawn shawa galaw ai manau hkrang byin tai wa sai. Shawng nnan shawa manau dum woi ai gaw, 1918 ning daram kaw nna English Asuya ni woi galaw sai re. Dai hpe Durbar Manau ngu shamying lai wa sai. Durbar ngu ai gaw, Kala ga she re. English gaw, India hpe shawng shaning tsa lam up sha ai hpang she Myen hte Jinghpaw ni hpe matut up sha ai re. India masha ni hpe uphkang loi na matu galaw ai zuphpawng hpe Durbar ngu shamying ai. Dai ga si anhte hpang de htawt du wa ai re. Jinghpaw mung na Durbar Manau hpe shara shagu galaw lai wa sai. Dai gaw Jinghpaw ni kaw na mayam ni hpe dat kau lu na matu hte, English Asuya a ntsa Jinghpaw ni sadi dung nga lu na hpe yaw shada ai lam re.

1945 ning kaw nna gaw, Japan dang ai manau; 1948 ning kaw nna gaw, shanglawt lu ai manau; Jinghpaw Mungdaw Manau; 1962 ning kaw nna, Shanglawt Mawhke Hka Manau, Rawt Malan Manau; 1976-77 ni hta gaw Catholic hte Hkalup ni a Jubellee Manau ni nga wa sai. Hkristan manau rai nga ai. 2001-2002 ning hta gaw, Mali Nmai Zup Myitkyina Majoi Ninggawn Hkumra Manau ngu ai hpe bai shalat jat sai. Moi prat Mali Hku Majoi, Chyai Hku Majoi, Hkrang Hku Majoi ngu tsun hkai hkrat wa ai labau hpe mahta nna Myitkyina Majoi ngu ai lam rai nga ai.

Miwa hkran na Jinghpaw ni galaw ai manau chyawm gaw, jasat loi mi shai mat wa sai. 1948 ning kaw nna Mao Zedong wa communist mungdan woi shagreng wa yang, makam masham hte htunghking yawng pat hkum kau ai majaw, Miwa hkran ni manau hkringhtawng loi matsan mat sai. Dai hta n-ga, Jinghpaw mung na ni hte matut mahkai pru pru shang shang mung n mai galaw, Jinghpaw mung na ni mung Hkristan she bai law mat wa ai majaw, grau yak mat sai. 1985 ning daram kaw nna she Miwa ni a mungmasa bai galai shai wa nna, amyu kaji ni a htunghking hpe n-gun bai jaw wa sai. Hka jaw poi, Gawnyen poi ni hkik hkam wa yang, Jinghpaw ni gaw manau dum na ahkang hpyi sai. Raitim manau ngu ai gaw, grai hkik ai poi re majaw, Sam ni, Balawng ni manawn nna Miwa Asuya hpe n jaw ai hku sakse hkam ma ai. Sam hte Balawng ni gaw, moi Jinghpaw ni e majoi joi mi azat gasat hkrum ai ni rai nga ma ai.
Shing rai tsam mari ahkang lu nna manau dum wa sai raitim, nat jaw manau hku sha dum nga ma ai. Manau shadung maka pyi n chye mat sai raitim, Shadan Krung buga na salang langai mi moi na manau shadung dingsa hpe Miwa Asuya n mu tam hkra nta npu ngaudang kaw shawn makoi da ai kaw na bai yu jahtuk ka la ai shadung maka she rai malu ai. Ya daini Myitkyina na manau shadung hpe grai yu sharawng ma ai raitim, Miwa Asuya kaw kalang mi register galaw kau sai majaw, yak taw nga malu ai.

Shanglawt hte Myen 17 ning gasat gala jahkring ai laman, Sutdu Yup Zau Hkawng a shakut shaja ai marang e, Miwa hkran na Jinghpaw ni hte Jinghpaw mung na Jinghpaw ni rau kahtawng langai zawn kanawn mazum lu wa ai lam rai nga sai. Raitim Miwa hkran na manau gaw, Gawnyen manau hku ang taw nga ai. “Gawnyen” ngu ai gaw, Miwa ni a newyear festival rai nga ai. Dai ten hta mungdan ting poi ladaw, poi shata masat da nga malu ai. Gawnyen manau ngu nna chyawm gaw, mying n jaw tawn ai.

Myitkyina ga na manau gaw, ja sutgan hte ahkaw ahkang madang grit yawm tim, myit masa, lachyum masa madang tsaw nga ai hpe Miwa hkran ni sawk hkaja la masai. Shanhte a kata e gaw, Miwa Asuya budget hte galaw ai re majaw, n-gun grai rawng ai. Ya gaw Miwa mung, Yunnan Province, Saphkung madu uphkang mungdaw hta shaning shagu, mare shagu, kahtawng shagu manau dum ma ai. Jinghpaw mung de gaw manau kalang dum lu na grai yak tim, Miwa hkran de gaw shaning shagu, yawm dik manau poi manga kru daram nga ai. Kahtawng ningchyawng hkan gaw, kahtawng masha ni a atsam hte ji nat jaw jau manau hku dum ai. Ginwang ni hta gaw Asuya atsam hte Htunghking Manau ngu ai hku dum ai. Mangshi gaw Saphkung madu Uphkang Mungdaw a mare daju “City of Dehong Prefecture” rai nga ai majaw, lahkawng ning hta kalang dum ai. Dai hpe “Mungkan Manau” ngu shamying ai. Mungkan Manau gaw, 2010 ning kaw nna she hpaw hpang ai re majaw, 2012 ning na manau gaw, lahkawng lang ngu na Mungkan Manau rai nga ai.

Saphkung mungdaw ngu ai gaw, Yunnan mungdaw kaba (Province) kata na amyu sha (Ethnic) hpe madung tawn ai madu uphkang mungdaw (Prefecture) langai rai nga ai. Saphkung mungdaw hpe Jinghpaw hte Sam ni a mungdaw hku masat da ma ai. Miwa mung na Jinghposu ngu ai hta, Jinghpaw, Maru, Lashi, Zi ni lawm ai. Lisu hpe Jinghposu hta n shalawm ai sha kaga laksan amyu langai hku masat ma ai. Nung-Rawang ni mung Saphkung mungdaw kata e n nga ai majaw Jingosu hta n shalawm ai. Saphkung hka hku maga she nga ai majaw, dai de kaga madu uphkang mungdaw hku masat da ya ma ai.

Saphkung mungdaw kata hta (1) Mangshi (Lusi) Ginwang, (2) Ruili (Shweli) Ginwang, (3) Lungshawn (Janghkawng) Ginwang, (4) Yinjiang Ginwang hte (5) Lengho Ginwang nga nna ginwang kaba manga garan da ai. Manau grau law ai ginwang gaw, Yinjiang Ginwang hte Lungshawn Ginwang rai nga ai. Yinjiang Ginwang kata e, Yinjiang pa (Hpinyang pa) hta lai nna, Nhkum Krung, Shadan Krung hte Janshi Krung ngu ai buga kaba masum nga ai. Lai sai shi ning laman hta, Nhkum Krung e manau kaba galaw ai garai n mu ai. Shadan Krung hte Janshi Krung gaw manau poi kaba lahkawng lang hpra galaw masai. Nhkum Krung hte Shadan Krung gaw Jinghpaw ga shaga ai buga rai nna, Janshi Krung gaw, Zaiwa hkrai hpring ai buga re.

Saphkung Mungdaw kata na ginwang kaba manga hta, Mangshi gaw madu uphkang mungdaw mare daju rai nna, Janghkawng (Lungshawn) gaw Jinghpaw htunghking mare daju rai nga ai.Lengho Ginwang gaw, dingdung maga jahtum ai ginwang rai nhtawm, Janshi Krung a sinpraw maga ang ai majaw, Jinghpaw mung hte ga jarit n kahtep ai. Lengho Ginwang hta Maru (Lhaovo) ni nga ma ai. Shi ning laman Lengho mare e manau dum ai garai n mu ai.

2. Mungkan Manau sa lawm ai masha ni:-Myitkyina e htunghking lam galaw shagu, bawsang manghkang pru ai. Komiti langai hpaw shagu bawsang mi kade hpra ngu ai manghkang pru ai. Maru, Lashi, Lisu, Rawang ni Jinghpaw hpe jawm adawt ai manghkang grai law ai. Miwa mung e dai baw manghkang hpa n nga ai. Jinghpaw manau she nga tim, Miwa sha n-ga, shamying pyi n chye ai amyu hkum sumhpa yawng shang lawm ma ai. Grai grai tsan ai buga na Jinghpaw n re ai ni ja gumhpraw jarik htum hkam nna sa lawm ma ai. Jinghpaw n re majaw shanhte hpe shagrit da ai lam hpa n nga ai. Yawng maren mara jawm pyaw ai lam rai nga ai. Tourist ni mung n dut n dang sa du lu nga ai.

Daining na Mungkan Manau gaw, USA kaw na Jinghpaw marai 5 tup du ai. Woi awn ai gaw Rev. Dr. Yoba rai nga ai. England kaw na gaw, Lauban Bawmwang La Raw a nta masha ni rai ang ma ai. Lauban La Raw hpe gaw n mu ai. Singapore na mung du ai. Marai kade re hkrak n chye ai; nau n law na re. Thailand de na mung manga kru daram du ang na re. India kaw na gaw n du ai raitim, tsawm shayi shingjawng ai hta India Jinghpaw gawng malai hku shang shingjawng ai lam lawm ai. Yangon hte Mandalay na mung pawng yang marai kru sanit daram rai na re. Sammung na gaw, yawng pawng yang 40 jan na re. Manmaw, Manje, Shwegu ni kaw na 30 jan re. Maija Yang, Laiza ni pawng yang 30 daram re. Myitkyina kaw na 183, Wunpawng Ningja (WNJ) hte rai yang 200 loi jan ai. Ndai jahpan gaw, tara shang manam jahpan hte hotel shara jahkrat ai ni hpe sha tsun ai re. tinang nang personer hku sa ai chyawm gaw, Myen mung hkran na hkrai pyi tsa kaba naw nga na re. Kau mi htunghking hpun palawng dut sa ai. Kau mi lungseng dut sa ai ni nga ai.
Saphkung Mungdaw hta n lawm ai Yunnan kata na tsan gang ai buga hkan nga ai Jinghpaw ni mung du ma ai. Htinggaw n law mat ai majaw, Jinghpaw ginra hku masat n hkrum ai. Ya na ma ni gaw Miwa she gale mat wa sai lam chye lu ai. Shing rai tim, shada bai matut mahkai hkat let, Jinghpaw n mat hkra shakut nga ma ai. Ndai lang na Mangshi Jinghpaw Manau gaw, poi wang kata e hkrai masha sen mi grupyin gaw aten tup gamawng taw nga ai masa re. Mare de mung masha hkrai hpring mat ai majaw, yawng hpawn masha sen 3 daram zup ai poi rai na sai ngu maram lu ai.

3. Bawngban Hpawng:- Saphkung mungdaw kata na Jinghpaw myitsu salang ni gaw, “Jinghpaw Wunpawng Htunghking Hpaji Sumru Ginrat Hpawng” ngu ai hpe aten htuk manu shagu galaw ma ai. Dai zuphpawng hta Myitkyina, Manmaw, Sammung, Lawu ga na Jinghpaw ni hpe mai byin ai hta hkan nna saw shaga chye ma ai. Mungkan Manau Poi a ahkyak madung gaw, dai zuphpawng mahtang she rai nga ai. Grak re ai myit hkrum dawdan lam n lu galaw tim, mungkan ting na Jinghpaw Wunpawng sha ni a nga pra masa, htunghking hte laili laika, ginru ginsa labau ni hpe shada tsun jahta ginlen garan kachyan hkat ai lam rai nga ai. Ndai lang na Mungkan Manau hta hkrum zup bawngban lai wa sai ka matsing hpe, atsawm bai ka lajang jahtuk nga dingyang re majaw, ngut jang she shagun jaw lu na re.

4. Kaga lam ni:- Mangshi na Saphkung Mungdaw a Pati Du Usa Duwa Manam Tawng woi awn ai “Jinghpaw Wunpawng Ginru Ginsa Labau Dup Ginrat Ka Shalat Hpung Komiti” ngu ai mung langai mi nga ai. 2006 ning, April 24-26 lapran Ruili e hpaw hpang ai re. Jinghpaw mung de na gaw, Rev. Dr. Maran Ja Gun, Sara Kaba Maran Brang Di hte ngai, anhte masum sa lawm ga ai.Dai zuphpawng hta yawng hpawn marai (25) sha re. Lahkawng lang ngu na “Jinghpaw Wunpawng Ginru Ginsa Labau Dup Ginrat Hkrum Zup Bawngban Hpawng” hpe 2008 ning, December 6-7 lapran e Ruili mare kaw galaw yang, marai 103 shang lawm sai. Sammung de na grai du sa ma ai. Masum lang ngu na zuphpawng gaw, 2009, Feb. (1-2) ya shani Laiza Nabang (Miwa hkran) e galaw ai. Marai (9) sha hkrum zup ai. Lhaovo labau, Nung labau hte Hkrang Hku Majoi, Chyai Hku Majoi, Mali Hku Majoi ni a lam Uma buga na ni hkai ai labau sawk manaw na matu gan hpawng ai lam re. Hpa majaw nga yang, Miwa hkran na ni gaw Uma ga na ni hkai ai labau nau n chye, dantawng Mogolia, Miwa mung, Tibet mung ni de sawk hkawm ai lam she rai nga ai. Uma buga na ni mung, English wa e lamu ga jarit masat da ai kata e sha “nga hkang na shu hpa” sumtsan n mu mada ai lam nga ai. Dai hpe jahpra hkat ai lam re.
Dai hpang gaw Mungkan Manau kaw na zuphpawng ni bai matut wa ai hku rai nga ai. Ta tut hta htunghking ginru ginsa lam ni hpe aten jaw apnawng gunhpai lu na n loi nga ai. Ja gumhpraw mung yak ai. Mungmasa sat lawat mung garai n hku ai. Shakut ai ni gaw shakut nga dingyang rai ga ai lam shana dat lu nngai.

Matsing:- Mungkan manau na photo kaja nau n lu ai. Zuphpawng hpe she madung tawn ai re majaw, manau pa de kalang sha sa du nngai. Lu tawn ai photo ni mung date out mat sai.